 |
Núi Ngọc Linh, thuộc địa phận các tỉnh Kon Tum, Quảng Nam, Quảng Ngãi, và Gia Lai, được mệnh danh là “Nóc nhà” của dãy Trường Sơn, với đỉnh cao nhất lên đến 2.598 mét, từ lâu đã được biết đến như là “Nóc nhà Tây Nguyên” và của cả miền Nam, chỉ đứng sau dãy Hoàng Liên Sơn về độ cao.
Sâm Ngọc Linh là một loại thảo dược vô cùng quý hiếm, chỉ có thể phát triển trên đỉnh núi Ngọc Linh, nơi có thổ nhưỡng và chất đất giàu vi khoáng đặc trưng tại hai tỉnh Quảng Nam và Kon Tum. Chuyến đi lần này đưa chúng tôi đến vùng trồng sâm của Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh Tu Mơ Rông Kon Tum tại Ngọc Lây, huyện Tu Mơ Rông, Kon Tum.
Anh Trần Đức An, CEO của công ty, sẽ dẫn chúng tôi lên vườn sâm của công ty anh, tọa lạc tại “nóc nhà núi Ngọc Linh.” Anh An cho biết công ty là một trong những đơn vị tiên phong trong việc trồng và bảo tồn nguồn gen thuần chủng của sâm Ngọc Linh tại khu vực này, với diện tích hiện nay khoảng 48ha.
Đây cũng là loại sâm Panax duy nhất trên thế giới nằm gần xích đạo tại vĩ tuyến 15, tạo nên một hiện tượng độc đáo trong môi trường nhiệt đới gió mùa. Theo GS-TS Nguyễn Minh Đức, Trưởng khoa Dược Trường Đại học Tôn Đức Thắng, sâm Ngọc Linh không chỉ là quà tặng quý giá của thiên nhiên mà còn là loại sâm Panax độc nhất vô nhị với những đặc điểm nổi bật này.
Đối với người dân Xê Đăng, sâm Ngọc Linh không chỉ là một loại dược liệu quý mà còn là biểu tượng của sức mạnh và sự kiên trì trước thiên nhiên khắc nghiệt. Việc trồng sâm ở vùng núi cao này là một quá trình đầy thử thách, đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và hiểu biết sâu sắc về đất đai, khí hậu. Những cội sâm nằm sâu trong rừng rậm, giữa mây ngàn và sương mù, được chăm sóc cẩn thận qua nhiều năm tháng.
 |
Hành trình lần này chúng tôi đi đến “thủ phủ sâm Ngọc Linh” không chỉ là một cuộc hành trình khám phá địa lý, mà còn là một chuyến đi vào lòng di sản văn hóa và lịch sử của miền núi Tây Nguyên, nơi mà những câu chuyện huyền thoại và những giá trị thiên nhiên hòa quyện vào nhau, tạo nên một bức tranh sống động và đầy cảm hứng.
 |
 |
Tu Mơ Rông, huyện miền núi đặc biệt khó khăn cách thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum trên 60km theo hướng Đông Bắc. Đặc biệt, đây cũng là nơi mà năm 1973, Dược sĩ Đào Kim Long tìm thấy cây sâm Ngọc Linh đầu tiên ở huyện Đắk Tô (nay là huyện Tu Mơ Rông, Kon Tum).
 |
Người dân sinh sống tại đây chủ yếu là người Xê Đăng sống trên núi Ngọc Linh từ bao đời, với tính cách hiền lành, chất phác và kiên cường đối mặt với thiên nhiên khắc nghiệt. Đồng thời, câu chuyện về cây thuốc giấu, cây sâm Ngọc Linh của đồng bào Xê Đăng cũng đã góp phần làm nên sức khỏe bền bỉ của bộ đội ta trong những ngày vượt Trường Sơn chống Mỹ. Ngày nay, sâm Ngọc Linh đã trở thành loại sâm cực kỳ quý hiếm, được mệnh danh là “Quốc bảo” Việt Nam.
 |
Để đến được nơi sinh sống của sâm, chúng tôi phải vượt qua những con đường mòn quanh co, dốc đứng và những cây cầu treo cũ kỹ bắc qua những dòng suối cuồn cuộn. Khởi hành lúc 11h30 phút trưa, nhóm năm người chúng tôi, mang theo hành lý cá nhân được tối giản, đối mặt với thời tiết nắng nóng và địa hình khắc nghiệt, bước những bước chân khởi đầu cho hành trình tìm sâm.
Khi tiến sâu vào những con đường nhỏ hẹp và trơn trượt sau cơn mưa rừng, đoàn chúng tôi cảm nhận rõ sự khắc nghiệt của thiên nhiên cùng không khí mát lạnh của rừng sâu. Những cơn gió lạnh thỉnh thoảng lùa qua khiến chúng tôi rùng mình, nhưng không làm chúng tôi chùn bước. Càng lên cao, không khí càng loãng, cây cối càng rậm rạp, bao phủ như một tấm chăn xanh tự nhiên. Khi vượt qua các con suối, chúng tôi nhận ra rằng hành trình còn nhiều thử thách phía trước. Những con dốc liên tiếp, đường đi cheo leo và đất trơn trượt đã khiến chúng tôi kiệt sức.
Anh An cười đùa, “Muốn được chiêm ngưỡng loài sâm Quốc bảo Việt Nam thì phải vượt qua không ít thử thách đấy!”
 |
Khi mặt trời dần khuất sau những rặng núi, không gian trở nên yên tĩnh, chỉ còn tiếng gió rì rào qua những tán lá rừng. A Tuấn, một người trồng và kinh doanh Sâm Ngọc Linh lâu năm, đi cùng đoàn chúng tôi cũng chia sẻ rằng “Ai đến đây cũng chỉ thấy sâm quý mà ít người biết được con đường chúng tôi đã đi qua,” A Tuấn trầm giọng. “Những ngày đầu, khi chúng tôi bắt tay vào việc trồng sâm, thiếu thốn đủ thứ. Đất đai cằn cỗi, thời tiết khắc nghiệt, cây sâm cứ trồng xuống là chết dần chết mòn. Nhưng vì niềm tin và lòng yêu quý mảnh đất này, chúng tôi kiên trì vượt qua tất cả.”
A Tuấn kể tiếp về những khó khăn không chỉ đến từ thiên nhiên mà còn từ việc giữ gìn nguồn sâm quý trước những kẻ khai thác trái phép. Có những đêm, anh cùng mọi người trồng sâm phải thức trắng canh giữ vườn, bảo vệ từng củ sâm khỏi bị trộm cướp. “Chúng tôi coi chúng như con cái của mình vậy, ngày đêm chăm sóc, bảo vệ, chỉ mong đến một ngày sâm trưởng thành và mang lại sự thay đổi cho đời sống của người dân.”
 |
Nghe câu chuyện của A Tuấn, tôi càng hiểu rõ hơn vì sao mỗi củ sâm Ngọc Linh lại mang giá trị vô cùng lớn. Đó không chỉ là loại dược liệu quý giá, mà còn là kết quả của sự lao động bền bỉ, kiên trì của những con người đã gắn bó cả cuộc đời với vùng đất khắc nghiệt này. Những cội sâm vươn mình mạnh mẽ giữa rừng sâu, không chỉ là minh chứng cho sức sống của thiên nhiên mà còn là biểu tượng cho sự bền bỉ của con người trước mọi khó khăn.
Trên con đường lên núi quanh co, dốc đứng, chúng tôi bắt gặp Tiến – một người đồng bào Xê Đăng đang gánh trên vai 35kg hàng hóa nặng trĩu.
 |
Dừng lại bên vệ đường để nghỉ chân, chúng tôi tranh thủ trò chuyện với anh. Tiến chia sẻ, công việc chính của anh là vận chuyển lương thực, thực phẩm lên núi, phục vụ cho việc trồng và chăm sóc những vườn sâm Ngọc Linh quý giá. Thỉnh thoảng, “đơn hàng” của anh không phải là những bao gạo hay thùng mì, mà là những củ sâm Ngọc Linh quý báu được anh cẩn thận mang xuống núi, giao cho các khách hàng ở các tỉnh thành xa xôi.
Nhìn Tiến bước đi mạnh mẽ trên con đường dốc ngược, đôi chân chắc khỏe leo lên từng bậc núi với khối hàng nặng đè lên vai, chúng tôi không khỏi ngạc nhiên. Làm sao mà những con người nơi đây có thể chịu đựng nổi sức nặng ấy giữa địa hình hiểm trở và thời tiết khắc nghiệt của vùng núi cao?
 |
 |
Gần 4h30 phút chiều, chúng tôi cuối cùng cũng đặt chân đến vườn sâm Ngọc Linh, sau hành trình leo núi gian nan và vượt suối hơn 4 tiếng đồng hồ. Mồ hôi nhễ nhại trên mặt, nhưng niềm vui chiến thắng cảm giác mệt mỏi khiến chúng tôi cảm thấy thật sự mãn nguyện. Đứng trước vườn sâm xanh mướt, chúng tôi cảm nhận được thành quả của cuộc hành trình đầy thử thách.
Chúng tôi bước vào lán nhỏ của chú Vinh, một trong những người trồng sâm lâu năm tại "thủ phủ" sâm Ngọc Linh. Căn lán đơn sơ nhưng ấm cúng, với ánh lửa bập bùng trong bếp than, là nơi chúng tôi được đón tiếp nồng hậu. Chú Vinh vui vẻ chuẩn bị một bữa cơm chiều đơn giản nhưng đầy tình cảm với những món ăn đặc trưng của vùng núi.
Ngồi quanh bếp lửa, với ánh sáng nhấp nháy phản chiếu trên những gương mặt mệt mỏi nhưng rạng rỡ, chú Vinh bắt đầu chia sẻ về nghề trồng sâm mà chú đã theo đuổi suốt hơn 10 năm qua. “Nghề này đòi hỏi nhiều hơn những gì người ta tưởng,” chú Vinh bắt đầu, “không chỉ là công sức bỏ ra mà còn là sự kiên nhẫn và tâm huyết với từng cây sâm. Mỗi củ sâm là một câu chuyện dài, từ lúc trồng cho đến khi thu hoạch, cần phải có sự chăm sóc tỉ mỉ và hiểu biết sâu sắc về đất đai, khí hậu.”
Chú Vinh tiếp tục giải thích rằng, việc trồng sâm Ngọc Linh không chỉ là công việc nặng nhọc mà còn là một quá trình kéo dài nhiều năm, đòi hỏi sự kiên nhẫn đến mức cực độ. “Mùa mưa, chúng tôi phải chống chọi với sự xâm lấn của cỏ dại và những trận mưa lớn. Còn khi mùa khô đến, chúng tôi phải đảm bảo đủ nước cho cây sâm không bị khô héo. Rồi những nguy cơ từ dịch bệnh hay côn trùng, chuột phá hoại, tất cả đều là thử thách mà chúng tôi phải vượt qua,” chú Vinh cho biết thêm.
Bữa cơm tối tràn đầy hương vị miền núi, dưới ánh lửa bập bùng, chúng tôi không chỉ thưởng thức món ăn mà còn cảm nhận được sự sâu sắc và tình yêu mà chú Vinh dành cho công việc trồng sâm. Những câu chuyện của chú đã cho chúng tôi một cái nhìn rõ hơn về cuộc sống của người trồng sâm – cuộc sống đầy gian khổ nhưng cũng tràn ngập tự hào và niềm vui từ những thành quả lao động bền bỉ và chân thành.
 |
 |
Ngồi giữa những dãy sâm Ngọc Linh xanh mướt trải dài trên đỉnh Tu Mơ Rông, anh An, Công ty CP Sâm Ngọc Linh Tu Mơ Rông, chia sẻ về hành trình đầy gian nan nhưng cũng đầy đam mê của mình. “Tôi từng là giảng viên, công việc ổn định nhưng không phải là nơi tôi thực sự thuộc về,” anh nhớ lại. Quyết định rời bỏ nghề giảng dạy, anh An đã theo đuổi sâm Ngọc Linh với mong muốn phát triển một loại dược liệu quý của Việt Nam.
Không ít lần thất bại, nhưng chính từ đó, anh đã rút ra những bài học quý giá, dần dần xây dựng được diện tích trồng sâm lên đến 48 ha. Với tầm nhìn xa hơn, anh không chỉ tập trung vào trồng sâm mà còn phát triển các sản phẩm từ sâm như trà hòa tan, collagen và cao sâm, nhằm mang đến lợi ích sức khỏe cho người tiêu dùng với mức giá hợp lý, để mỗi người dân Việt Nam, phải được dùng sâm Việt Nam.
Nhưng điều khiến anh An cảm thấy tự hào nhất là việc anh đã tạo nhiều công ăn việc làm cho người dân đồng bào tại Tu Mơ Rông, Kon Tum. “Tôi muốn không chỉ phát triển sâm Ngọc Linh mà còn giúp đỡ cộng đồng, bảo tồn và phát triển loại cây quý này,” anh tâm sự. Nhìn những gương mặt rạng ngời của người lao động tại vườn sâm, anh biết rằng mình đã chọn đúng con đường, dù khó khăn nhưng đầy ý nghĩa.
Sâm Ngọc Linh không chỉ là một loại thảo dược quý hiếm mà còn đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế địa phương, đặc biệt ở các huyện Nam Trà My (Quảng Nam) và Đắk Glei, Tu Mơ Rông (Kon Tum). Việc trồng và thu hoạch sâm Ngọc Linh đã mở ra cơ hội việc làm cho người dân nơi đây, tạo ra nguồn thu nhập chính và góp phần vào sự phát triển kinh tế. Diện tích trồng sâm đã tăng từ 65 ha vào năm 2014 lên hơn 1.600 ha hiện nay, với số hộ tham gia đã gia tăng đáng kể, minh chứng cho sự phát triển mạnh mẽ của cây sâm và vai trò quan trọng của nó trong đời sống cộng đồng.
 |
Sâm Ngọc Linh không chỉ tạo ra thu nhập ổn định mà còn góp phần xóa đói giảm nghèo và phát triển kinh tế bền vững. Tuy nhiên, để bảo tồn nguồn gen quý hiếm này và phát triển bền vững, cần có sự đầu tư và chính sách hợp lý. Việc bảo tồn sâm Ngọc Linh không chỉ giúp duy trì giá trị kinh tế mà còn bảo vệ di sản văn hóa và sinh thái của khu vực.
Chính quyền và các tổ chức đã có những nỗ lực đáng kể trong việc bảo vệ và phát triển vùng trồng sâm Ngọc Linh, bao gồm các chính sách bảo tồn nguồn gen, hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng và kỹ thuật trồng trọt. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức cần vượt qua, như phát triển nguồn giống, quản lý chất lượng và bảo vệ môi trường.
Sâm Ngọc Linh với khả năng chống lại những thử thách khắc nghiệt của thiên nhiên và sự độc đáo không thể tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác trên thế giới, sâm Ngọc Linh đã và đang ngày càng khẳng định vị thế đặc biệt của mình trên bản đồ dược liệu toàn cầu.
Trở về từ những con đường núi gập ghềnh, tôi nhận ra rằng giá trị của sâm Ngọc Linh không chỉ nằm ở những công dụng y học, kinh tế của nó, mà còn ẩn chứa trong hành trình gian khổ và sự kiên trì của những người đã chăm sóc và bảo tồn loài cây quý giá này.
Sâm Ngọc Linh mãi là đại diện không thể nào thay thế cho Sâm Việt Nam!
 |
 |
