Hệ thống tiêu chuẩn đo lường chất lượng được củng cố
Bộ KH&CN cho biết, năm 2023, mặc dù còn nhiều khó khăn, thách thức, song dưới sự Lãnh đạo, chỉ đạo sát sao, quyết liệt của Đảng, Chính phủ; sự đồng tình, chia sẻ, ủng hộ của các bộ, ngành, địa phương; sự cố gắng, nỗ lực của toàn thể công chức, viên chức, ngành khoa học và công nghệ (KH&CN); với tinh thần chủ động, sáng tạo; đoàn kết, thống nhất; chung sức, đồng lòng, về cơ bản, ngành KH&CN đã hoàn thành tốt các nhiệm vụ được Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao.
Cụ thể, công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế, pháp luật về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KH,CN&ĐMST) luôn được các cấp, các ngành quan tâm, chú trọng. Một số chủ trương quan trọng về phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học, xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước đã được cấp có thẩm quyền ban hành. Các luật chuyên ngành trong lĩnh vực KH&CN đã được tổng kết, đánh giá toàn diện kết quả đạt được và xác định các tồn tại, bất cập để đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành Luật, đáp ứng yêu cầu thực tiễn..
KH&CN tiếp tục có đóng góp đóng góp thiết thực vào sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, cải thiện an sinh xã hội và chất lượng cuộc sống nhân dân. Khoa học xã hội nhân văn đóng góp tích cực và cung cấp luận cứ cho việc hoạch định đường lối, chủ trương, cơ chế, chính sách và định hướng phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Một số lĩnh vực khoa học tự nhiên đạt trình độ tiên tiến của khu vực và thế giới. Nhiều thành tựu KH&CN hiện đại được ứng dụng nhanh chóng và rộng rãi trong các lĩnh vực y tế, nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng,...
Chất lượng nguồn nhân lực KH&CN không ngừng được nâng cao, trong đó nhiều nhà khoa học có uy tín, được thế giới công nhận. Số lượng bài báo, công trình khoa học được công bố quốc tế và sáng chế được bảo hộ của người Việt Nam gia tăng rõ rệt... Một số tổ chức KH&CN tiên tiến tầm quốc tế đã được thành lập cả ở khu vực công và tư. Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam tiếp tục phát triển năng động, tạo ra một thế hệ doanh nghiệp mới kinh doanh dựa trên tài sản trí tuệ và đủ năng lực tiếp cận thị trường toàn cầu. Năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia luôn ở tốp dẫn đầu các nền kinh tế thu nhập trung bình nhưng có nhiều tiến bộ nhất về đổi mới sáng tạo trong hơn 10 năm qua.
Hệ thống tiêu chuẩn đo lường chất lượng tiếp tục được củng cố, góp phần tạo môi trường kinh doanh công bằng cho doanh nghiệp và ngày càng hài hòa với các tiêu chuẩn thế giới và khu vực. Hệ thống bảo hộ, thực thi quyền sở hữu trí tuệ ngày càng hoàn thiện, phục vụ đắc lực cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, bảo vệ kết quả hoạt động sáng tạo và phù hợp với cam kết quốc tế. Hoạt động nghiên cứu, ứng dụng NLNT tiếp tục có đóng góp thiết thực trong lĩnh vực y tế, công nghiệp, xây dựng và nông nghiệp..., phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Tăng cường hoạt động hợp tác quốc tế về KH&CN thông qua việc triển khai các hiệp định, thoả thuận hợp tác song phương về KH&CN với các quốc gia, vùng lãnh thổ, đặc biệt chú trọng các nước là đối tác chiến lược, chiến lược toàn diện với Việt Nam; thúc đẩy các hoạt động hợp tác trên cơ sở thế mạnh của đối tác và nhu cầu của Việt Nam nhằm thúc đẩy hợp tác về KH,CN&ĐMST gắn với việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững.
Ảnh minh hoạ
Những hạn chế cần khắc phục
Bộ KH&CN cũng chỉ ra một số hạn chế cần khắc phục. Đầu tiên là hệ thống pháp luật về KH,CN&ĐMST chưa đồng bộ với pháp luật về tài chính, ngân sách, đầu tư, đấu thầu, quản lý tài sản công…; chưa phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế; chưa có cơ chế đặc thù, chấp nhận rủi ro và độ trễ trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.
Cơ chế, chính sách tự chủ về tài chính, tổ chức bộ máy, nhân lực KH&CN còn bất cập, chưa phù hợp với đặc thù của hoạt động KH,CN&ĐMST, gây khó khăn cho hoạt động quản lý, chưa thúc đẩy được các tổ chức KH&CN có năng lực tự chủ, quản trị tiên tiến, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
Đầu tư và cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN hiện còn nhiều vướng mắc trong xây dựng kế hoạch; lập, giao dự toán; thanh quyết toán; khuyến khích các doanh nghiệp trích lập Quỹ phát triển KH&CN dẫn đến chưa khơi thông được nguồn lực tài chính ngoài nhà nước cho hoạt động KH&CN.
Thị trường KH&CN đã hình thành và phát triển nhưng còn tồn tại nhiều rào cản, vướng mắc, điểm nghẽn; thiếu cơ chế, chính sách khuyến khích, tạo động lực thương mại hóa, đẩy mạnh cung - cầu công nghệ; năng lực hấp thụ, làm chủ công nghệ của doanh nghiệp còn yếu. Công tác cải cách hành chính, xây dựng Chính phủ điện tử mặc dù đã có nhiều nỗ lực nhưng hiệu quả chưa cao.
Các tồn tại, hạn chế nêu trên ngoài nguyên nhân khách quan còn có những nguyên nhân chủ quan như cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương có lúc, có nơi còn thiếu chặt chẽ; công tác kiểm tra, giám sát, đôn đốc việc thực hiện nhiệm vụ còn thiếu quyết liệt.
Nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm
Bộ KH&CN xác định, năm 2023, Bộ sẽ tiếp tục triển khai thực hiện đồng bộ, hiệu quả Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, các Nghị quyết, Kết luận của Trung ương, Quốc hội và Chính phủ liên quan đến lĩnh vực KH,CN&ĐMST, trong đó tập trung triển khai: (1) Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023 về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới; Nghị quyết số 36-NQ/TW về phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học phục vụ phát triển đất nước trong tình hình mới; (2) Nghị quyết số 100/2023/QH15 về hoạt động chất vấn tại Kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XV; (3) Nghị quyết số 99/NQ-CP ngày 30/8/2021 ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết của Quốc hội về Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021-2025.
Tăng cường xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật thúc đẩy phát triển mạnh mẽ KH,CN&ĐMST, trong đó tập trung: (i) Hoàn thiện dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật, trình Quốc hội xem xét tại Kỳ họp thứ 7 Quốc hội Khóa XV (tháng 5/2024); (ii) hoàn thiện 02 hồ sơ lập đề nghị xây dựng luật (Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Khoa học và công nghệ; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa) để đăng ký vào Chương trình xây dựng Luật, pháp lệnh năm 2025 của Quốc hội Khóa XV; (iii) Xây dựng, trình Chính phủ hồ sơ đề nghị xây dựng Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi); (iv) Xây dựng, trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ các dự thảo: Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 95/2014/NĐ-CP của Chính phủ quy định về đầu tư và cơ chế tài chính trong hoạt động KH&CN; Nghị định về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối với đơn vị sự nghiệp công lập phù hợp với đặc thù của hoạt động KH&CN; Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 76/2018/NĐ-CP ngày 15/5/2018 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ; Đề án phát triển hệ thống khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2035. Phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 70/2018/NĐ-CP để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong xử lý tài sản hình thành thông qua việc triển khai thực hiện các nhiệm vụ KH&CN.
Phối hợp các bộ, ngành, địa phương triển khai Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030. Tập trung triển khai hiệu quả, đồng bộ các Chương trình, nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia trung hạn đến năm 2025 và dài hạn đến năm 2030. Xác định rõ những công nghệ trọng điểm, công nghệ lõi, công nghệ cao cần ưu tiên phát triển dựa trên thế mạnh, thực tiễn của Việt Nam; đổi mới cách xác định và triển khai các nhiệm vụ KH&CN phục vụ các sản phẩm quốc gia, sản phẩm trọng điểm, sản phẩm chủ lực của địa phương.
Phối hợp với các bộ, ngành, địa phương triển khai Quy hoạch mạng lưới tổ chức KH&CN công lập thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Hoàn thiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN nhằm thúc đẩy các tổ chức KH&CN có năng lực tự chủ, quản trị tiên tiến, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
Tiếp tục phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia theo hướng lấy doanh nghiệp làm trung tâm, trường đại học, viện nghiên cứu là chủ thể nghiên cứu mạnh. Đẩy mạnh thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học vào thực tiễn sản xuất, kinh doanh. Tăng cường kết nối cung - cầu công nghệ; thúc đẩy phát triển thị trường KH&CN công khai, minh bạch. Tập trung triển khai các giải pháp hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ và đẩy mạnh đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất lao động.
Triển khai đồng bộ, hiệu quả các giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động chuyển giao công nghệ; thẩm định công nghệ dự án đầu tư; kiểm soát chặt chẽ dự án đầu tư sử dụng công nghệ hạn chế chuyển giao; xác định dự án đầu tư sử dụng công nghệ lạc hậu, tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, thâm dụng tài nguyên khi hết thời hạn hoạt động.
Đẩy mạnh các hoạt động về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng hỗ trợ nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hoá, trong đó ưu tiên phát triển hạ tầng chất lượng quốc gia theo hướng tập trung, thống nhất, đồng bộ và hội nhập quốc tế. Tăng cường bảo hộ, thực thi quyền sở hữu công nghiệp, phát triển và khai thác tài sản trí tuệ phục vụ phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế. Tiếp tục nghiên cứu, triển khai ứng dụng rộng rãi các giải pháp, công nghệ trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử vì mục đích hoà bình. Tích cực, chủ động hội nhập quốc tế về KH,CN&ĐMST; đổi mới công tác truyền thông KH,CN&ĐMST.
Tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính gắn với xây dựng Chính phủ điện tử, hướng đến Chính phủ số; cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh; cải cách thủ tục hành chính, cắt giảm, đơn giản hóa quy định liên quan đến hoạt động kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp. Nâng cấp, hoàn thiện Cơ sở dữ liệu quốc gia về KH&CN, bảo đảm kết nối với Cơ sở dữ liệu về dân cư và Cổng Dịch vụ công quốc gia.
Cũng theo Bộ KH&CN, để KH,CN&ĐMST ngày càng đóng góp thiết thực vào sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, cải thiện an sinh xã hội và chất lượng cuộc sống nhân dân, Bộ KH&CN kiến nghị như sau:
Kiến nghị các cơ quan của Đảng tiếp tục quan tâm, tham mưu trình Bộ Chính trị/Ban Bí thư/Ban Chấp hành TW ban hành Nghị quyết/Chỉ thị về: Thúc đẩy ĐMST phục vụ phát triển KTXH trong tình hình mới; Nghị quyết về phát triển KH&CN phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, trong đó nêu rõ chấp nhận rủi ro, độ trễ trong nghiên cứu; nội hàm hàm về ĐMST.
Kiến nghị Quốc hội tiếp tục quan tâm hoàn thiện hệ thống pháp luật về KHCN&ĐMST; tạo điều kiện thí điểm một số chính sách pháp luật trong thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
Kiến nghị Chính phủ quan tâm, chỉ đạo Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và các bộ ngành có liên quan phối hợp rà soát, sửa đổi, bổ sung, tháo gỡ các rào cản trong hệ thống pháp luật, chính sách về tài chính, đầu tư, đấu thầu (Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, các luật thuế) theo hướng phù hợp với cơ chế thị trường, chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học theo thông lệ và chuẩn mực quốc tế, bảo đảm nguyên tắc công khai, minh bạch và công bằng; xây dựng cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối với đơn vị sự nghiệp công lập.
Đề nghị UBND các tỉnh/thành phố quan tâm, chỉ đạo triển khai thực hiện các chính sách KH,CN&ĐMST trong các Nghị quyết của Chính phủ ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh của 06 vùng chiến lược; tăng cường liên kết giữa các địa phương trong vùng để giải quyết các vấn đề KH&CN, góp bảo đảm phát triển nhanh và bền vững đất nước.
