Gần đây, theo một nghiên cứu mới, các nhà khoa học đã tiêm tế bào gan để biến một trong các hạch bạch huyết trong cơ thể người thành lá gan thứ hai.
Tại Mỹ, các nhà khoa học lần đầu tiên cố gắng phát triển "lá gan thu nhỏ" mới bên trong cơ thể người. Điều này nghe giống các phim viễn tưởng khoa học, song trên thực tế ý tưởng khởi nguồn từ cốt truyện của tập phim Grey's Anatomy được phát sóng vào năm 2018. Giờ đây, công ty công nghệ sinh học LyGenesis cố gắng biến ý tưởng này thành hiện thực.
Ngày 2/4, Công ty này thông báo một tình nguyện viên đã được tiêm tế bào của người hiến tặng để biến một trong các hạch bạch huyết của họ thành lá gan thứ hai. Đây là một phần của thử nghiệm lâm sàng ngày 25/3 tại Houston, nhằm kiểm tra phương pháp điều trị cho 12 người trưởng thành mắc bệnh gan giai đoạn cuối.
Những bệnh nhân này thường cần ghép gan, nhưng nguồn cung hiện rất thiếu hụt. Các chuyên gia hy vọng thúc đẩy sự phát triển của các mô gan khỏe mạnh, đóng vai trò như "lá gan thứ hai" đủ để bệnh nhân không cần cấy ghép.
Michael Hufford, đồng sáng lập và Giám đốc điều hành của LyGenesis, chia sẻ: “Chúng tôi đang sử dụng hạch bạch huyết như một lò phản ứng sinh học sống”. Ông cho biết chỉ cần tăng thêm 10-30% khối lượng gan cũng có thể mang lại ảnh hưởng lớn đối với những bệnh nhân mắc bệnh gan giai đoạn cuối.
Hiện nay có khoảng 10.000 bệnh nhân tại Mỹ nằm trong danh sách chờ ghép gan, nhiều người phải đợi hàng năm để có được lá gan hiến. Con số này chưa bao gồm những người không đủ điều kiện ghép vì các vấn đề sức khỏe. Trong khi đó, không phải tất cả lá gan của người hiến tặng đều phù hợp với bệnh nhân đang chờ cấy ghép. Đôi khi chúng không trong nhóm máu phù hợp hoặc nhiễm quá nhiều mỡ.
Từ những lá gan không đủ điều kiện cấy ghép, các nhà khoa học của LyGenesis cô lập và tinh chế tế bào gan, chứa trong túi truyền tĩnh mạch. Bước tiếp theo là đưa các tế bào đến đúng vị trí trong cơ thể.
 |
| -- |
Nếu quy trình nuôi gan thành công, một lá gan được hiến tặng có đủ tế bào để điều trị cho 75 người. Ảnh: Adobe Stock
Theo Eric Lagasse, giáo sư bệnh lý tại Đại học Pittsburgh kiêm giám đốc khoa học của LyGenesis, các tế bào khỏe mạnh của người hiến tặng không thể được tiêm trực tiếp vào gan vì chúng sẽ không sống sót. Khoảng một thập kỷ trước, ông xác định hạch bạch huyết là vị trí tiềm năng cho một lá gan mới. Những khối mô hình hạt đậu giúp chống nhiễm trùng, như một phần của hệ miễn dịch. Chúng cũng có khả năng giãn nở và lọc máu, giống gan. Vì trong cơ thể người có nhiều loại hợp chất (500-600 chất ở người lớn), việc tái sử dụng một chất sẽ không ảnh hưởng đến chức năng của những phần còn lại.
Phương pháp điều trị LyGenesis nhắm vào một cụm hạch bạch huyết ở bụng có liên quan đến hệ thống tĩnh mạch kết nối với gan. Để tiêm cho tình nguyện viên đầu tiên, các bác sĩ luồn một ống mỏng, linh hoạt có gắn camera ở đầu xuống cổ họng bệnh nhân, qua đường tiêu hóa. Họ sử dụng sóng siêu âm, xác định được một trong những hạch bạch huyết mục tiêu và tiêm 50 triệu tế bào gan vào đó.
LyGenesis đã chọn các hạch bạch huyết gần gan để tận dụng các tín hiệu mà nó phát ra khi lọc các chất lạ trong cơ thể. Gan là cơ quan duy nhất có khả năng tái tạo. Ngay cả khi bị tổn thương, nó vẫn có thể giải phóng các yếu tố tăng trưởng (growth factor) và các phân tử khác để thực hiện quá trình tái tạo. Theo lý thuyết, các tế bào gan được hiến tặng sẽ tiếp nhận những tín hiệu đó để hình thành các cấu trúc gan mới.
Trong những lần thí nghiệm đầu, Lagasse phát hiện ra rằng nếu tiêm tế bào gan khỏe mạnh vào các hạch bạch huyết của chuột, các tế bào sẽ phát triển mạnh mẽ và hình thành lá gan thứ 2, nhỏ hơn để đảm nhận các chức năng của lá gan bị suy yếu. Những lá gan mới có kích thước bằng 70% kích thước của gan gốc.
“Lá gan thứ 2 đã phát triển đến một kích thước nhất định. Nó sẽ ngừng phát triển khi đạt đến mức cần thiết để thực hiện các chức năng bình thường”, nhà khoa học nói với Wired.
Tại Đại học Pittsburgh, Lagasse và các đồng nghiệp đã thử nghiệm phương pháp này trên lợn. Trong một nghiên cứu được công bố vào năm 2020, họ phát hiện rằng lợn đã lấy lại được chức năng gan, sau khi được tiêm tế bào gan vào hạch bạch huyết ở bụng.
Khi kiểm tra các hạch bạch huyết có lá gan thu nhỏ, họ nhận ra mạng lưới mạch máu và ống mật đã hình thành một cách tự nhiên. Gan nguyên bản của lợn bị tổn thương càng nghiêm trọng, lá gan thứ 2 càng lớn. Điều này cho thấy cơ thể của động vật có thể nhận ra mô gan khỏe mạnh và chuyển chức năng cho nó.
Nhưng câu hỏi đặt ra là con người cần bao nhiêu tế bào để phát triển một lá gan đủ lớn để đảm nhận các chức năng quan trọng như lọc máu và tiết mật. Trong thử nghiệm LyGenesis, 3 bệnh nhân sẽ được tiêm 50 triệu tế bào vào một hạch bạch huyết. Nhóm thứ hai gồm 4 bệnh nhân sẽ được tiêm 150 triệu tế bào vào 3 hạch bạch huyết khác nhau. Nhóm thứ ba sẽ nhận được 250 triệu tế bào trong 5 hạch bạch huyết, nghĩa là họ có thể có 5 lá gan nhỏ phát triển bên trong.
Hiệu quả của liệu pháp sẽ không xảy ra ngay lập tức. Hufford cho biết có thể sẽ mất từ 2-3 tháng để cơ quan mới phát triển đủ lớn, đảm nhiệm một số chức năng của gan nguyên bản. Và giống như những người nhận nội tạng, bệnh nhân tham gia thử nghiệm sẽ phải dùng thuốc ức chế miễn dịch trong suốt quãng đời còn lại để ngăn cơ thể đào thải tế bào của người hiến.
Nếu phương pháp này có hiệu quả, nó sẽ là giải pháp thay thế quy trình ghép gan truyền thống, nhờ đó cứu sống nhiều bệnh nhân, Wired nhận định.
TH
