Đất nước ta vừa trải qua gần 2 năm chống chọi với đại dịch COVID-19. Do đó, nền kinh tế Việt Nam gặp rất nhiều khó khăn do ảnh hưởng từ đại dịch này. Cả 3 lĩnh vực đầu tư, xuất nhập khẩu và tiêu dùng xã hội đều có những trở ngại nhất định. Từ 1/9/2021 khi đại dịch được khống chế về cơ bản, đất nước chuyển sang thời kì mới theo hướng "thích ứng linh hoạt, vừa tiếp tục chống dịch vừa khôi phục nền kinh tế".
Ở bài viết này, tôi xin đề cập đến góc độ tiêu dùng xã hội, 1 trong 3 trụ cột chính của kinh tế đất nước (gồm đầu tư, xuất nhập khẩu và tiêu dùng xã hội).
Về số liệu chứng minh cho việc suy giảm tiêu dùng trong giai đoạn vừa qua, theo Tổng cục Thống kê, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng xã hội đã giảm liên tục từ tháng 7 đến tháng 10 lần lượt là: -19,8%, -33,7%, -28,4%, -19,5% so với cùng kì 2020, đó là sự sa sút rất lớn so với tăng trưởng bình quân những năm trước 2019 là +10%/năm.
Về nguyên nhân khiến sức mua trong dân giảm sút trông thấy một phần là do chi tiêu của các gia đình chủ yếu tập trung vào những mặt hàng thiết yếu đề phòng những bất trắc xảy ra trong đại dịch (như cách ly, giãn cách xã hội). Mặt khác, giá hàng hóa tiêu dùng trên thị trường thời kì dịch căng thẳng bị đẩy lên cao do chuỗi cung ứng đứt gãy, chi phí vận chuyển, thu hoạch sản phẩm nông nghiệp tăng cao.
Ngoài ra, chi phí kiểm dịch, chi phí cấp thẻ xanh, thẻ đỏ ở một số địa phương sinh ra. Giá cả còn tăng lên do hệ thống phân phối bị cắt giảm tạm thời ở những địa điểm phát sinh dịch. Từ đó dẫn tới tình trạng nhu cầu tăng lên nhưng nguồn cung lại không thể đáp ứng kịp thời (dù hàng hóa nhiều nhưng vận chuyển khó khăn, đặc biệt là tới các vùng bị giãn cách, cách ly).
Ảnh minh họa
Tất cả những yếu tố trên làm cho giá cả có thời kì tăng vọt từ 30-30% thậm chí tăng đến 2-3 lần so với lúc bình thường khi dịch chưa bùng phát mạnh mẽ. Tuy nhiên, những con số thống kê ở trên chắc chắn chưa phản ánh đầy đủ nhất tình trạng giảm sút sức mua trên thị trường. Vậy trong bối cảnh hiện nay đã chuyển sang một thời kì mới, nếu muốn khôi phục sức mua chúng ta phải làm gì?
Ngoài sự hỗ trợ của Nhà nước đối với doanh nghiệp để khôi phục sản xuất kinh doanh, tạo công ăn việc làm và thu nhập cho người lao động cũng cần có những giải pháp bổ sung để khôi phục sức mua xã hội, nhất là khi Tết Dương lịch và Âm lịch Nhâm Dần 2022 đã đến rất gần.
Nhu cầu tiêu dùng xã hội của gần 100 triệu dân Việt Nam là rất lớn. Tuy nhiên, điều cần quan tâm là khả năng thanh toán của từng gia đình bởi điều này tạo ra doanh số cho các đơn vị kinh doanh thương mại trên thị trường nội địa. Chúng ta rất vui mừng vì Chính phủ đã chi ra 10,5 tỉ USD (tương đương với 2,85% GDP của cả nước) đồng thời trong tương lai vài tháng tới sẽ có những quyết sách để chi hỗ trợ cho doanh nghiệp và người dân với một số tiền lớn hơn trước đây.
Song song với đó là tiếp tục thực hiện việc đầu tư công vào các công trình trọng điểm của nhà nước như đường giao thông, sân bay... Những hỗ trợ và đầu tư đó sẽ tạo ra thu nhập cho người lao động và đem lại một sức sống mới, niềm tin mới cho sức mua xã hội trong năm 2021 và một vài năm tiếp theo.
Ngoài những giải pháp quan trọng kể trên, Nhà nước và các địa phương cần quan tâm hơn nữa đến việc nâng cao năng lực tiếp nhận và phân phối hàng hóa của các kênh bán lẻ trên thị trường; Hỗ trợ việc thúc đẩy sản xuất, xúc tiến thương mại, xây dựng các chuỗi liên kết sản xuất phân phối tiêu dùng một cách hiệu quả và có tính chia sẻ, nhân văn đối với các chủ thể tham gia các chuỗi;
Cần xây dựng hệ thống các chợ đầu mối vùng, thực hiện việc giao dịch mua bán công khai minh bạch bình đẳng trên thị trường, chú ý đảm bảo lợi nhuận cho người sản xuất một cách hợp lý; Tăng cường kiểm soát thị trường ngay từ biên giới hải đảo, kiên quyết chống buôn lậu, gian lận thương mại; Khuyến khích việc bán hàng đa kênh trên nguyên tắc bảo vệ lợi ích chính đáng cho người tiêu dùng.
Một khi doanh nghiệp và người dân được hỗ trợ về mọi mặt của Nhà nước, có môi tường kinh doanh sản xuất thông thoáng, minh bạch, cạnh tranh bình đẳng, chắc chắn nền kinh tế Việt Nam sẽ từng bước khôi phục và phát triển bền vững, sức mua xã hội sẽ được phục hồi. Cứ như thế vòng tuần hoàn sản xuất phân phối và tiêu dùng sẽ hoạt động nhịp nhàng hơn, hiệu quả hơn.
Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú
