Nhu cầu cấp thiết phải xây dựng chiến lược tiêu chuẩn hoá
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, các giao dịch quốc tế về hàng hoá và dịch vụ đang mở rộng, việc sử dụng tiêu chuẩn quốc tế (ISO, IEC…) nhằm loại bỏ rào cản kỹ thuật đối với thương mại quốc tế được WTO đặc biệt quan tâm và là yêu cầu tối thiểu đối với hàng hóa của các nước khi thâm nhập vào thị trường toàn cầu.
Chính vì vậy các quốc gia cần đặt ra tầm nhìn chiến lược trong phát triển tiêu chuẩn để hỗ trợ khả năng cạnh tranh, đổi mới sáng tạo, cải thiện sức khỏe và an toàn của quốc gia mình, cũng như tăng cường thương mại toàn cầu, đưa ra các định hướng phát triển, đồng thời tham gia vào quá trình phát triển các tiêu chuẩn quốc tế.
Thực tế cũng cho thấy, hoạt động xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật của Việt Nam thời gian qua chưa được hoạch định và thực hiện một cách tổng thể đủ tầm chiến lược. Các bộ ngành hiện nay xây dựng TCVN, QCVN theo kiểu thiếu đâu bù đó, hoặc nếu có yêu cầu của Chính phủ thì đưa vào kế hoạch xây dựng TCVN. Vì vậy, dẫn đến tình trạng có một số bộ, kế hoạch xây dựng TCVN bổ sung còn nhiều hơn kế hoạch TCVN hằng năm và đôi khi vẫn còn chồng chéo, trùng đối tượng TCVN, QCVN. Hiện nay, ngoài Bộ KH&CN đã xây dựng Quy hoạch xây dựng TCVN, chưa có bộ, ngành nào xây dựng kế hoạch TCVN, QCVN trong thời gian 5 năm, chưa nói đến là kế hoạch dài hạn 10, 20 năm.
Trong khi đó, các Nghị quyết, Quyết định gần đây của Bộ Chính trị, Quốc hội, Chính phủ đều nêu rõ mục tiêu, định hướng của các ngành, lĩnh vực phải phù hợp với quy định của các tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường, phát triển bền vững, công nghiệp 4.0... Ví dụ: Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 định hướng: Phát triển nhiệt điện than ở mức hợp lý theo hướng ưu tiên những tổ máy công suất lớn, hiệu suất cao, sử dụng công nghệ tiên tiến, hiện đại như công nghệ siêu tới hạn trở lên; bảo đảm thực hiện đầy đủ pháp luật về an toàn môi trường sinh thái, phù hợp các tiêu chuẩn quốc tế; Hoàn thiện khung chính sách, xây dựng và bổ sung hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia về khí thải và chất thải trong ngành năng lượng theo hướng tiệm cận với những tiêu chuẩn của các nước phát triển.
Như vậy, có thể thấy hoạt động tiêu chuẩn hiện nay của Việt Nam chưa phát huy được tính dẫn dắt, chủ đạo trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội do phần lớn việc xây dựng tiêu chuẩn căn cứ theo nhu cầu thực tại. Theo kinh nghiệm quốc tế, các tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế như Tổ chức tiêu chuẩn hóa quốc tế (ISO), Ủy ban Kỹ thuật Điện Quốc tế (IEC), Liên minh viễn thông quốc tế (ITU), Ủy ban Tiêu chuẩn Châu Âu CEN/CENELIC hoặc các quốc gia như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản, Đức, Hàn Quốc… thì việc ban hành chiến lược tiêu chuẩn hóa sẽ xác định rõ các nguyên tắc, định hướng cơ bản, thiết lập chương trình hành động tổng thể, phát triển hệ thống tiêu chuẩn trung và dài hạn trên phạm vi toàn cầu hoặc quốc gia.
Ngoài ra, hiện nay, trong lĩnh vực khác như tài nguyên, môi trường, trồng trọt… các chiến lược đã được quy định cụ thể trong Luật để làm căn cứ xây dựng, triển khai áp dụng chiến lược trong các giai đoạn tới (ví dụ: Điều 22 Luật Bảo vệ môi trường quy định về Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia; Điều 5 Luật Trồng trọt quy định về Chiến lược phát triển trồng trọt).
Do vậy, Việt Nam cần xây dựng chiến lược tiêu chuẩn hóa quốc gia là nền tảng mang tính chủ đạo, định hướng phát triển lĩnh vực tiêu chuẩn, đảm bảo hoạt động tiêu chuẩn thể hiện tầm nhìn, kế hoạch tổng thể rõ ràng, xuyên suốt, hướng đến mục tiêu phát triển kinh tế xã hội bền vững, tuân thủ cam kết hội nhập quốc tế, phù hợp xu thế phát triển tiêu chuẩn quốc tế và các nước tiên tiến trong khu vực.
Ảnh minh hoạ
Huy động nhiều nguồn lực cùng tham gia
Theo ông Phùng Mạnh Trường, Phó viện trưởng Phụ trách Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam (Tổng cục TCĐLCL), có 3 đối tượng chính tác động và chịu ảnh hưởng trực tiếp từ quá trình xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn, đó là cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. 3 đối tượng này có nhu cầu chung và cũng có những nhu cầu riêng.
Trong đó, nhu cầu chung là được đón nhận những sản phẩm có chất lượng, ngày càng tốt theo thời gian. Việc xây dựng tiêu chuẩn cũng dựa trên nhu cầu chung của 3 đối tượng này là mong muốn được hưởng thụ các sản phẩm mới chất lượng, tốt hơn sản phẩm cũ.
Việc xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn cũng thúc đẩy sự phát triển của sản phẩm, tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm trên thị trường, thúc đẩy khả năng chiếm lĩnh thị trường của doanh nghiệp. Việc tiếp thu các ý kiến góp ý, soát xét, sửa đổi tiêu chuẩn cũng nhằm mục đích đưa tiêu chuẩn sát với thực tiễn và nhu cầu của 3 đối tượng trên.
"Về chiến lược tiêu chuẩn hoá, chúng tôi là đơn vị tham gia trực tiếp và cũng đã có nhiều ý kiến góp ý trong quá trình xây dựng. Theo tôi để có một chiến lược tốt, tiêu chuẩn tốt thì cần năng cao năng lực, nguồn lực xây dựng tiêu chuẩn quốc gia. Việc xây dựng tiêu chuẩn tốt cần phải có con người tốt cũng giống như muốn có sản phẩm tốt cần có con người và hệ thống được quản lý tốt", ông Phùng Mạnh Trường nói.
Cũng theo ông Trường, trong quá trình xây dựng chiến lược tiêu chuẩn hoá cũng cần nâng cao năng lực của Ban Kỹ thuật, tập hợp nguồn nhân lực, các chuyên gia đầu ngành, huy động nguồn lực xã hội tham gia vào quá trình xây dựng tiêu chuẩn. Nhận thức được vấn đề đó hiện Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam cũng đang tiến hành huy động nguồn lực xã hội cho việc xây dựng các tiêu chuẩn.
Một vấn đề quan trọng nữa là cần tăng cường tuyên truyền về xây dựng tiêu chuẩn, trong đó có tiêu chuẩn cơ sở. Hiện có nhiều doanh nghiệp chỉ đang chú trọng áp dụng tiêu chuẩn quốc gia, tiêu chuẩn quốc tế mà quên đi một tiêu chuẩn gắn bó, gần với doanh nghiệp nhất là tiêu chuẩn cơ sở.
Thúc đẩy các lợi thế
Ông Phùng Mạnh Trường cho rằng, thời gian tới, việc chúng ta cần làm là thúc đẩy các lợi thế trong hoạt động tiêu chuẩn hoá. Về định hướng cốt lõi là tập trung nguồn lực xây dựng hệ thống tiêu chuẩn bởi con người là quyết định. Việc cần làm huy động nguồn lực từ đội ngũ chuyên gia, thành viên Ban Kỹ thuật kể cả từ doanh nghiệp, tạo cơ chế thúc đẩy doanh nghiệp tham gia xây dựng tiêu chuẩn. Khi đó sẽ tạo ra vòng tuần hoàn khi doanh nghiệp vừa đóng vai trò đề xuất, xây dựng, vừa đóng vai trò là đơn vị áp dụng tiêu chuẩn. Việc này góp phần tăng đóng góp của doanh nghiệp cho xây dựng tiêu chuẩn, giúp quá trình sửa đổi, xây dựng tiêu chuẩn linh hoạt, đáp ứng thực tiễn yêu cầu của thị trường, cuộc sống.
Một việc cần làm nữa là thúc đẩy hợp tác quốc tế trong xây dựng tiêu chuẩn, nắm bắt xu hướng quốc tế, nhu cầu thị trường, từ đó có đánh giá và cái nhìn khách quan về năng lực của doanh nghiệp Việt Nam. "Chúng ta không khoẻ thì làm sao bơi ra biển rộng, chúng ta sẽ chỉ bơi ở ao làng. Nếu nhận diện được cơ hội, thách thức chúng ta có thể điều chỉnh hợp lý các hoạt động trong đó có hoạt động tiêu chuẩn hoá", ông Trường nhấn mạnh.
Thêm vào đó, cần tập trung tăng cường quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiêu chuẩn, hoạch định phát triển hệ thống tiêu chuẩn đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội, thúc đẩy phát triển sản phẩm chủ lực của Việt Nam, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển bền vững, mở rộng thị trường xuất khẩu. Việc xây dựng chiến lược tiêu chuẩn hoá cũng cần bám sát định hướng phát triển kinh tế của Việt Nam thời gian tới. Đó có thể là trong 5 năm, 10 năm và xa hơn nữa. Đây cũng là mục tiêu mà chiến lược hướng tới.
